| Brama Wroniecka | ||
| Okres powstania: | 1431-1433[1] | |
Brama Wroniecka w XIII wieku
Brama Wroniecka na przełomie XIV i XV wieku
Węzeł bramy po jej przebudowie w I połowie XV wieku
Brama Wroniecka na Civitates orbis terrarum
Klasycystyczna wersja bramy na akwareli z XIX wieku
Pozostałości Bramy Wronieckiej (rok 2006)
Brama Wroniecka - brama powstała wraz z pierwszą linią murów obronnych w drugiej połowie XIII wieku na szlaku wiodącym na Wronki, mieście kontrolującym ówcześnie handel między Wielkopolską i Pomorzem.
Brama Wroniecka jest bramą o najbardziej złożonej historii spośród wszystkich bram, przechodzącą wiele modyfikacji, mającą nawet swoje miejsce w systemie sądowniczym ówczesnego Poznania.
Konstrukcja[]
W pierwszej fazie istnienia Bramy Wronieckiej wieża bramna znajdowała się na planie czworoboku o wymiarach 7,02 na 7,14 m. Dwukondygnacyjną bramę wzniesiono z cegieł tworząc mur pełny o grubości 140 cm. Komunikację z miastem zapewniał przejazd wysoki na niemal 4,5 metra od strony miasta i niemal 3,5 od zewnętrznej strony.
Kondygnacje wieży[]
Niższą kondygnację zajmowała izba straży oraz dwa znajdujące się po jej bokach pomieszczenia więzienne. Wejście na ten poziom wiodło najprawdopodobniej z ganku na otaczających bramę murach miejskich.
XVI-wieczne źródła sądowe informują o sposobie komunikacji wewnątrz bramy. Niższą kondygnację połączono z górną wewnętrznymi schodami. Skazańców transportowano następnie liną, którą spuszczano ich do lochu.
Przedbramie[]
Od samego początku istnienia brama posiadała przedbramie. Potwierdza to fakt „wciągnięcia” wieży bramy do wnętrza miasta, co jest wyjątkiem w porównaniu z innymi bramami. Mur przedbramia miał grubość 80 cm. Budowla miała blisko 7 metrów szerokości i ponad 9 m długości.
Kolejne przebudowy[]
Poznań na przełomie wieku XIV i XV stawał się coraz silniejszym ośrodkiem handlowym. Dotychczasowy przejazd przez bramę o szerokości nieco ponad 3 metrów okazał się niewystarczający. Przyczyny techniczne nie pozwalały na jego poszerzenie. W I połowie XV wieku zbudowano więc nowy wjazd na zachodniej stronie zespołu Bramy Wronieckiej. Na miejscu wyburzonego muru z XIII wieku powstała brama przejazdowa.
Wielkie przedbramie[]
Na przełomie wieków XV i XVI brama przejazdowa otrzymała wydłużoną szyję wjazdową zwaną wielkim przedbramiem. Jej wnętrze na trzy segmenty dzieliły poprzeczne mury. Zachowana została jej zachodnia ściana w stylu gotyckim.
Wersja „nowożytna”[]
W XVI wieku oś przedbramia została „złamana” w kierunku zachodnim. Wzniesiono, jeszcze w stylu gotyckim, długi na ponad 10 metrów mur o grubości 120 cm.
W dalszej kolejności stopniowej wymianie poddawano kolejne fragmenty murów zmieniając sposób wiązań na wówczas nowocześniejsze.
Na początku wieku XVIII dochodzi przypuszczalnie do powrotu osi wjazdowej na kierunek północny. Pod koniec wieku dokonano niemal całkowitej rozbiórki średniowiecznych obwarowań.
Klasycystyczna wersja[]
W związku z pracami Komisji Dobrego Porządku około roku 1780, z inicjatywy Kazimierza Raczyńskiego, rozebrano wieżę Bramy Wronieckiej. Już w roku 1654, w czasie przeglądu murów miejskich, jej stan pozostawiał wiele do życzenia: mieszkanie w tejże Bramie porysowane, wewnątrz ruina wielka.
W miejscu ściany czołowej powstała klasycystyczna brama w formie łuku triumfalnego. Jej wygląd znamy z reprodukcji akwareli opublikowanej w Ilustracji Wielkopolskiej w roku 1929.
„Więzienie”[]
Brama Wroniecka, oprócz typowych funkcji obronnych i komunikacyjnych, pełniła także istotną rolę w systemie sądowniczym Poznania. Odbywano w niej bowiem najcięższą formę kary pozbawienia wolności - tzw. karę wieży dolnej.
Kara wieży dolnej[]
Polegała ona na umieszczeniu skazanego w najniższej kondygnacji wieży. Loch nie posiadał ani okien, ani drzwi - skazańca opuszczano na jego dno przy użyciu liny przez otwór znajdujący w podłodze wyższej kondygnacji, do której prowadziło wejście z zewnątrz.
Zwykle tego typu „cele” umieszczano w wieżach zamków (w Poznaniu więźniów trzymano w wieży zamku oraz Czerwonej Wieży). W niektórych miastach lokowano je także w wieżach w linii murów miejskich.
Pierwsza wzmianka o stosowaniu takiej kary pojawia się w aktach poznańskich w roku 1495, nie wymieniono w niej jednak, w której wieży skazany odbył karę. Dopiero dokument z 1578 roku wskazuje wieżę Bramy Wronieckiej jako miejsce odbycia kary:
siedzenie na Wronieckiej wieży na dole sześć niedzielAA 215, f. 230 (1578 r.)
Wieża, po przebudowie węzła Bramy Wronieckiej, w wieku XV nie zawierała już w swojej konstrukcji przejazdu.
Kara wieży górnej[]
W górnych kondygnacjach Wieży Wronieckiej odbywano również tzw. kary wieży górnej.
Relikty bramy[]
W grudniu 2008 roku Trakt Królewsko-Cesarski zyskał nową atrakcję turystyczną. Zakończono odbudowę fragmentu fortyfikacji od bramy Wronieckiej, poprzez szereg baszt: Baszty Katarzynek, Baszty Strażackiej aż do Baszty Narożnej Artyleryjskiej.
Źródła[]
- „Brama Wroniecka” w: „Kronika Miasta Poznania” nr 1/1996, „Mury miejskie”, s. 127, Poznań, Wydawnictwo Miejskie, 1996.
- Nowa atrakcja turystyczna na Trakcie Królewsko-Cesarskim w Poznaniu
- Witold Maisel, Sądownictwo miasta Poznania do końca XVI wieku, Poznań 1961 (s. 270-275)
- ↑ „Kronika Miasta Poznania” nr 1/1978, s. 87, Poznań, Wydawnictwo Miejskie, 1978.
| Bramy średniowieczne | |
|---|---|
|
Brama Dominikańska • Brama Glinna • Brama Wielka • Brama Wodna • Brama Wrocławska • Brama Wroniecka • Ciemna Bramka
|