Biblioteka Raczyńskich - pierwszy w Wielkopolsce budynek zbudowany wyłącznie z przeznaczeniem na cele biblioteczne. Ten klasycystyczny budynek mieści się przy północnej pierzei placu Wolności, wzniesiony został w latach 1822-1829, projekt prawdopodobnie Charlesa Perciera i Pierre-Francois Leonarda. Frontowa elewacja z imponującymi 12 parami kolumn wzorowana jest na paryskim Luwrze. Jego fundatorem był Edward hr. Raczyński.
W latach 1828-29 wybudowano wzdłuż Alei Marcinkowskiego nieistniejącą już dziś galerię zaprojektowaną przez Karla Friedricha Schinkla. Galeria miała pomieścić zbiory Atanazego Raczyńskiego. Po sporach z Edwardem zbiory znalazły się w Berlinie a później we własnych majątkach, dzisiaj w Muzeum Narodowym w Poznaniu
Przed Biblioteką stoi Pomnik-fontanna Higiei.
Historia[]
Biblioteka ufundowana przez Edwarda Raczyńskiego została otwarta 5 maja 1829 r. Status fundacyjny przekazywał ją na własność miasta
Niżej podpisany przejęty chęcią ułatwienia każdemu środków nabywania nauk i wiadomości zakłada w Poznaniu w miejscu swego urodzenia Bibliotekę publiczną, którą wraz z domem w tym celu (...) wystawionym, ze wszystkimi w nim znajdującymi się obecnie książkami, oraz funduszami na uposażenie przeznaczonymi, temuż miastu tytułem własności w wieczne nadaje posiadanie. (...) Przeznaczeniem Biblioteki Raczyńskich jest aby w czytelni, która w tejże będzie urządzoną, każdy bez różnicy osób w dniach i godzinach oznaczonych miał prawo z niej korzystać.
oraz stwierdzał, że powinno być
dawane pierwszeństwo tym, które narodowość Wielkiego Księstwa Poznańskiego interesować mogą ... przed książkami jedynie do zabawy służącemu i ulotnemi pismami. Z myślą o polskiej młodzieży gimnazjalnej postanowił gromadzić dzieła ogólne ... z każdej literatury narodu
Status fundacyjny zastrzegał że funkcje kierownicze w bibliotece mogli pełnić jedynie Polacy.
Pierwszą osobą sprawującą pieczę na zbiorami, liczącymi początkowo kilkanaście tysięcy tomów (głównie skupowanych przez fundatora z kasowanych klasztorów) ofiarowych przez fundatora, był historyk Józef Łukaszewicz. Istotnym i bez wątpienia najcenniejszym darem był ten złożony w 1835 r. przez żonę fundatora, Konstancję. Ofiarowała ona zakupioną od Juliana Ursyna Niemcewicza część jego prywatnej biblioteki, w której znajdowały się znakomite historyczne materiały źródłowe, cenne manuskrypty, starodruki i atlasy.
Zbiory powiększały się dzięki prawu nadanemu przez Fryderyka Wilhelma III w 1830 roku zobowiązującemu wszystkich wydawców Wielkiego Księstwa do bezpłatnego dostarczenia do biblioteki jednego egzemplarza każdej wydanej książki.
Po śmierci w 1864 r Rogera Raczyńskiego syna Edwarda Niemcy próbowali zgermanizować bibliotekę, jednak dzięki polskiemu księgozbiorowi i polskiemu personelowi Biblioteka nadal była ostoją polskiej kultury.
Po odzyskaniu niepodległości sytuacja Biblioteki się zmieniła. W 1924 roku miasto Poznań przejęło ją na swoje utrzymanie. Mimo trudności materialnych w okresie międzywojennym, księgozbiór się powiększał szczególnie poprzez dary Wielkopolan i organizacji polskich działających w okresie zaboru pruskiego.
II wojna światowa[]
W przeddzień wybuchu II wojny światowej, biblioteka posiadała w swoich zbiorach 165 tysięcy pozycji, których najcenniejszą część (17 tysięcy tomów pochodzących w znacznej części z czasów założyciela) w 1943 roku wywieziono do majątku Józefa Aleksandra Raczyńskiego w Obrzycku.
Zniszczona w roku 1945, legł w gruzach budynek i spłonął liczący około 180 tysięcy woluminów księgozbiór (stanowiący ponad 90% bibliotecznych zbiorów
przedwojennych). Po wojnie Biblioteka rozpoczęła swą działalność w budynku po dawnej szkole przy ul. Św. Marcin 65. Budynek biblioteki został odbudowany w latach 1953-1956.
Nowe Skrzydło Biblioteki[]
Od roku 2010 realizowana była budowa nowego skrzydła biblioteki od strony al. Marcinkowskiego, które pozwoliłoby na lepsze wyeksponowanie bibliotecznych zbiorów. Nowe skrzydło zostało oficjalnie otwarte 29 czerwca 2013 roku przez Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego.
Nowy budynek zaprojektowany przez JEMS Architekci. Gmach jest połączony z dotychczasowym budynkiem Biblioteki Raczyńskich i liczy siedem kondygnacji. Na jego parterze znajdzie się biblioteka dla dzieci, sala wystawowa i herbaciarnia, na pierwszym piętrze - wypożyczalnia z uniwersalnym księgozbiorem oraz biblioteka dla niewidomych. Kolejne piętra zajmą: informatorium i katalogi, czytelnie, i magazyny zbiorów bibliotecznych.
Poprzez wycofanie w głąb działki największej część nowej biblioteki (magazyny), połączenie starego gmachu Biblioteki i nowej części w jeden niepodzielny obiekt, spowodowało, że wygląd zabytkowego gmachu, nie został zdominowany przez wielokrotnie większą kubaturę nowego budynku. Nowe skrzydło Biblioteki Raczyńskich zostało najlepszym projektem urbanistyczno-rewitalizacyjnym w roku 2013 roku.