Żegrze (niem. Bamberg) - obszar we wschodniej części Poznania obejmujący osiedla Stare Żegrze, Orła Białego i Polan wraz z terenami sięgającymi aż po stację Poznań Franowo.
Przyłączenie do miasta[]
W roku 1940 Żegrze włączono do Poznania jako wieś przymiejską. Wówczas to granice Żegrza były nieco inne niż przyjmowane obecnie - sąsiadowało z Ratajami, Chartowem, Franowem, Garaszewem, Minikowem, Starołęką Małą.
Od północy Zegrze sięgało zbiegu obecnych ulic Katowickiej i Milczańskiej oraz ul. Wołkowyskiej. Od wschodu graniczyło najpierw z Chartowem, wzdłuż dzisiejszej Inflanckiej i Piaśnickiej, potem z Franowem, a jeszcze bardziej na południe sięgało torów kolejowych przy Pokrzywnie i Goraszewie. Od południa dochodziło do Fortu Ia i ul. Warownej. Od zachodu granicą Zegrza była ul. KatowickaRoman Miś[1]
Geneza nazwy[]
Nazwa Żegrze (pogorzelisko) związana jest z wypalaniem poręb dębowych pozostałych po wycięciu drzew na budowę grodu poznańskiego w okresie lokacji miasta. Słowo "Żegrz", podobnie jak "Żagań" wywodzi się od "żeć", "żegać" (stąd "podżegać"). Jeszcze w początkach XVII wieku pisano o Rzegrzu[2].
Historia[]
Pierwsze wzmianki o wsi Żegrze pojawiają się w dokumencie lokacyjnym Poznania z roku 1253. Wieś zajmowała tereny dogodne pod uprawę, znajdujące się na poziomie ok. 60-70 m. n.p.m. z dostępem do wód gruntowych oraz strumieni. Większa część Żegrza obfitowała w żyzne gleby II i III klasy.
W czasie panowania Władysława Łokietka, Żegrze (będące uposażeniem Poznania od czasu jego lokacji) uległo konfiskacie i włączeniu w dobra królewskie. Rada miejska zmuszona była wykupić od króla wieś Żegrze.
Trakty[]
Wieś Żegrze znajdowała się przy ważnym trakcie łączącym Poznań z Kórnikiem i Środą. Ważna była także droga wylotowa na Starołękę, Minikowo i Głuszynę (ulica Gołężycka). Nieco mniej ważna była droga na Pokrzywno i Garaszewo. Jej kształt w wieku XVIII można przybliżyć ograniczając ją współczesnymi ulicami: Rzeczańską, Byteńską, Doleńską i Pyrzyczańską.
Wiek XVIII[]
Na polach Żegrza Rataj odbyła się 19 sierpnia 1704 r. bitwa regularnych armii (wojska króla polskiego Augusta II Sasa starły się z wojskami szwedzkimi zajmującymi w trakcie wojny północnej Poznań), w wyniku której obie wsie z folwarkiem puszczono z dymem, a mieszkańcy się rozproszyli[3].
Po tej i kolejnych klęskach początku XVIII wieku wieś Żegrze szybko się odbudowywała. 3 czerwca 1745 r. komisja Trzy Porządki wydała dokument ponownej lokacji na prawie magdeburskim Rataj i Żegrza rezygnującym tym samym z systemu pańszczyźnianego na rzecz pełnego oczynszowania. Był to dokument przełomowy w historii nie tylko miasta, ale całego państwa polsko-litewskiego - rozpoczęto proces tworzenia wsi czynszowych na wzór zachodni, zrywając z pracą pańszczyźnianą. Niedługo potem na Żegrzu pojawili się pierwsi osadnicy bamberscy[3].
Wiek XIX i XX[]
Kształt wsi zaczął się zmieniać wraz z budową fortyfikacji. Przy budowie Fortu II użyto lokalnych, pochodzących z Żegrza surowców - margiel i iły pstre wielkopolskie. Minerały te, używane w budownictwie, wydobywano już wcześniej w sąsiedztwie obecnego osiedla Lecha.
W okresie dwudziestolecia sprzedano część gruntów pod parcele - Żegrze traciło stopniowo swój dotychczasowy charakter. W XIX i na początku XX wieku przybywało na Żegrzu zaułków i niewielkich ulic z kilkoma domami. Powstały ulice Chyżańska i Morzyczańska.
Pod koniec lat 30. XX wieku Żegrze było wsią liczącą około 2000 mieszkańców.
Dawne dzielnice[]
Na terenie Żegrza od początku XX wieku nazywano mniejsze obszary. Obecnie nazwy te funkcjonują tylko we wspomnieniach, nieodnosząc się do współczesnego kształtu Żegrza.
- Glapie Doły - teren współczesnej Trasy Katowickiej, między ulicami Inflancką i Chartowo. Miejsce wydobycia iłów pstrych wielkopolskich, teren nieuporządkowany, siedlisko pospolitych gatunków fauny i flory. Glapa to gwarowe określenie wrony.
- Zdrojki - teren między kościołem Najświętszej Bogarodzicy Maryi a ulicą Inflancką. Znajdowały się tam źródła wody oraz kanały nawadniające i odwadniające.
- Ogorek - teren między kościołem Najświętszej Bogarodzicy Maryi a szkołą podstawową nr 64 na osiedlu Orła Białego. Najwyżej wzniesiony fragment Żegrza - nazwa pochodzi więc prawdopodobnie od słowa pagórek.
- Świerki - okolice kościoła św. Mateusza na obecnym osiedlu Orła Białego. Rosły tam drzewa iglaste - stąd nazwa.
- Niwy - teren między kościołem św. Mateusza, a skrzyżowaniem ulicy Żegrze i Inflanckiej
- Fory - część ulicy Obodrzyckiej w pobliżu osiedla Orła Białego. „For” to wielkopolski wariant słowa „fort”. Bliskość Fortu II wyjaśnia nazwę dzielnicy.
Dość dziwnym jest fakt nadania na początku lat 90. XX wieku nowemu osiedlu nazwy „Stare Żegrze” - po wyburzeniu większości dawnej zabudowy.
Statystyki historyczne[]
Ludność[]
Łącznie | Mężczyzn | Kobiet | |
---|---|---|---|
1871 | 718 | 351 | 367 |
1885 | 829 | 421 | 408 |
1895 | 1052 | 503 | 549 |
1905 | 1523 | 731 | 792 |
1910 | 1481 | 735 | 746 |
1921 | 1840 | 899 | 941 |
Ilość budynków[]
Rok |
Mieszkalne | Inne zamieszkałe | Zamieszkane mieszkania |
---|---|---|---|
1871 | 58 | ||
1895 | 80 | 1 | 81 |
1905 | 98 | 2 | 100 |
1910 | 109 | 109 | |
1921 | 92 | 317 |
Współcześnie[]
Z dawnego charakteru Żegrza nie zachowało się do dzisiaj praktycznie nic. Budowa osiedli w latach 80. XX wieku zmieniła stosunki hydrograficzne i glebowe. Powstała dwupasmowa ulica Żegrze. Przetrwała natomiast ulica Rzeczańska oraz fragmenty ulic Ostrowskiej, Obodrzyckiej oraz Milczańskiej.
Na Żegrzu
Potrzebujemy twojej pomocy przy edycji tej sekcji.
Nie dodawaj tutaj obiektów - załóż nową stronę z obiektem, który chcesz dodać i w kategoriach podaj wszystkie ulice przy których się znajduje. Obiekt automatycznie pojawi się pod mapką ulicy.
Komunikat o braku wyników oznacza, że nie ma jeszcze strony obiektu znajdującego się przy danej ulicy.
- Cmentarz parafii św. Rocha
- Fort II
- Osiedle Orła Białego
- Osiedle Stare Żegrze
- Rondo Żegrze
- Ulica Anny Jantar
- Ulica Bobrzańska
- Ulica Brneńska
- Ulica Byteńska
- Ulica Doleńska
- Ulica Inflancka
- Ulica Milczańska
- Ulica Morzyczańska
- Ulica Obodrzycka
- Ulica Redarowska
- Ulica Rzeczańska
- Ulica Wiatraczna
- Ulica Żegrze
- Wiatrak holenderski przy ulicy Milczańskiej
- Wiatrak żegierski Stanisława Jankowiaka ul. Wiatraczna
- Żegrze
Panorama[]
Przypisy[]
- ↑ Z Romanem Misiem przechadzka po Starym Żegrzu w: „Kronika Miasta Poznania” nr 3/2001, „Rataje i Żegrze”, Poznań, Wydawnictwo Miejskie, 2001.
- ↑ RATAJE I ZEGRZE W OKRESIE ŚREDNIOWIECZNYM I STAROPOLSKIM (DO 1745 ROKU) w: „Kronika Miasta Poznania” nr 3/2001, „Rataje i Żegrze”, Poznań, Wydawnictwo Miejskie, 2001.
- ↑ 3,0 3,1 Rataje i Żegrze w okresie średniowiecznym i staropolskim (do 1745 roku) w: „Kronika Miasta Poznania” nr 3/2001, „Rataje i Żegrze”, Poznań, Wydawnictwo Miejskie, 2001.
- ↑ „Kronika Miasta Poznania” nr 1/1924, Poznań, Wydawnictwo Miejskie, 1924.
- ↑ „Kronika Miasta Poznania” nr 2/1924, Poznań, Wydawnictwo Miejskie, 1924.
Źródła[]
- Żegrze
- „Kronika Miasta Poznania” nr 3/2001, „Rataje i Żegrze”, Poznań, Wydawnictwo Miejskie, 2001.