Średzka Kolej Powiatowa

Kobylepole stacja — Tory prowadzące do stacji kolei w Kobylepolu (fotografia sprzed 1939 r). W tle widoczne zabudowania przy ul. Folwarcznej

Galeria
w zbiorach Poznańskiej Galerii Komunikacyjnej

Normalnotorowa kolei sredzka — Schemat sieci Kolei

Kobylepole Wąskotorowe bocznice 1943 — Bocznica normalnotorowa Malta - Starołęka oraz połączenie z Poznań Główna na planie wojskowym z roku 1943

Średzka Kolej Powiatowa Poznań 1948 — Normalnotorowy fragment Kolei w roku 1948

Średzka_Kolej_Wąskotorowa_-_Schrodaer_Kreisbahn_1996 — Średzka Kolej Wąskotorowa - Schrodaer Kreisbahn 1996

Przejazd trasą Środa Wlkp. Miasto - Zaniemyśl (rok 1996)

POZNAŃ-KOBYLOPOLE-ŚRODA._ŚLADAMI_ZAGINIONEJ_KOLEI — POZNAŃ-KOBYLOPOLE-ŚRODA. ŚLADAMI ZAGINIONEJ KOLEI

Śladami Średzkiej Kolei Powiatowej

Kobylepole Wąskotorowa rozkład jazdy 1932 — Rozkład jazdy z roku 1932

Schrodaer Eisenbahn Kursbuch 1944 — Rozkład jazdy z roku 1944 połączeń Brama Warszawska (*Warschauer Tor*) - Kobylepole (*Gutenbrunn*) - Środa Miasto (*Schroda Stadt*) - Zaniemyśl (*Santomischel*)

Kobylepole Wąskotorowa stacja — Pozostałości zabudowań stacyjnych w Kobylepolu (rok 2012)

Średzka Kolej Powiatowa (niem. Schrodaer Kreisbahn) - powstała w roku 1898, licząca w okresie międzywojennym 118 km, sieć kolejowa (głównie wąskotorowa o rozstawie szyn 1000 mm) łącząca Poznań ze Środą Wielkopolską i Zaniemyślem.

Kolej Średzka jest jedną z nielicznych w Europie o tak długim stażu taboru parowego - 99 lat (1902-2001), gdyż mimo kilku prób, nigdy na dłużej nie przyjęła się trakcja spalinowa.

W ramach zespołu stacyjnego na poznańskim Kobylepolu znajdowała się główna parowozownia Kolei obsługująca zarówno parowozy normalno- jak i wąskotorowe.

Obecnie ruch, wyłącznie turystyczny w sezonie, odbywa się jedynie na 13 km odcinku Środa Wielkopolska - Zaniemyśl.

Historia[]

28 lipca 1892 r. władze pruskie wprowadziły w życie ustawę o kolejach lokalnych, co otworzyło możliwość tworzenia lokalnych przedsięwzięć kolejowych, służących głównie do przewozu płodów rolnych i pozwalających usprawnić ruch osobowy tam, gdzie słabo rozwinięta była sieć dróg^[1]. Jedną z nich była Średzka Kolej Powiatowa, funkcjonująca do dziś, niestety w szczątkowej już formie. Ze 118 km sieci (z 53 przystankami) w szczytowym okresie rozwoju Kolei pozostał dziś jedynie 13 km odcinek z Zaniemyśla do Środy Wielkopolskiej.

Powstanie Kolei[]

Średzka Kolej Powiatowa (wówczas Schrodaer Kreisbahn) powstała w roku 1898 z inicjatywy właścicieli majątków na trasie z Poznania do Środy (gdzie istniała już wtedy cukrownia). W pierwszej kolejności powstała, otwarta 23 czerwca 1902 roku, linia normalnotorowa biegnąca z dworca Poznań Główna do wsi Kobylepole o długości 5,2 km.

W należącej do rodu Mycielskich wsi powstał dworzec przeładunkowy z toru normalnego na wąski. Pozostałości bocznicy przeładunkowej do dziś znajdują się przy ulicy Dymka.

Dowiedz się więcej w: Poznań Kobylepole Wąskotorowy

Z Kobylepola do Zaniemyśla[]

W roku 1902 powstało 59 kilometrowe połączenie wąskotorowe (o rozstawie szyn 1000 mm) z Zaniemyślem przez Środę Wielkopolską. Na linii odbywał się głównie przewóz płodów rolnych (przede wszystkim buraków cukrowych do zakładów w Środzie) z licznych majątków położonych wzdłuż trasy, do których prowadziły bocznice. Od początku prowadzono również ruch osobowy.

Już od dnia rozpoczęcia przewozów (23 czerwca 1902) ŚKP przynosiła spore zyski. Pozwoliło to już w 1903 roku oddać kolejną cześć linii normalnotorowej - bocznicę Malta-Starołęka o długości 5,4 km, zapewniającą rozwój zakładów przemysłowych dynamicznie rozwijającego się Poznania.

W roku 1910 powstał, jedyny zachowany do dziś, odcinek z Zaniemyśla do Środy Wielkopolskiej (14 km).

Na początku XX wieku wprowadzono również tzw. rolboki, czyli wózki umożliwiające transport taboru normalnotorowego.

W latach świetności kolejka przewoziła ok. 350 tys. pasażerów rocznie oraz ok. 130 tys. ton ładunków. Linię obsługiwało pięć parowozów, dwa normalnotorowe i trzy wąskotorowe. Duży ruch osobowy utrzymywał się między stacjami Poznań-Główna, Poznań (Brama Warszawska), Malta i Kobylepole w miesiącach letnich, a na niektórych odcinkach także w niedziele i święta. Przystanek Brama Warszawska usytuowany był za obecną ul. Warszawską, po wschodniej stronie ul. św. Michała^[1].

Stacje na terenie Poznania[]

Na terenie miasta znajdowały się cztery stacje wąskotorowe:

Poznań Kobylepole Wąskotorowy
Poznań Franowo Wąskotorowy (3 km trasy)
Poznań Szczepankowo Wąskotorowe (4 km)
Spławie Średzkie (7 km)

Lata międzywojenne[]

W latach swej świetności sieć Średzkiej Kolei Powiatowej liczyła 118 km (11 km toru o rozstawie 1435 mm oraz 107 o rozstawie 1000 mm), stanowiąc jedną z najlepiej rozwiniętych samorządowych sieci kolejowych w Polsce międzywojennej. Jako jedna z niewielu przynosiła spore dochody, pozwalające na inwestycje w nowe rozwiązania techniczne. W latach 30-tych wybudowano m.in turbinę wiatrową zasilającą agregat prądotwórczy oraz pompy wodne (jej budynek zachował się do dziś), a także lakiernię dla wagonów. Zakupiono również wagon motorowy do obsługi odcinka Środa – Zaniemyśl. Planowano rozbudowę sieci wąskotorowej do Kostrzyna Wlkp. oraz Śremu^[2].

II wojna światowa[]

W roku 1941 Niemcy zmodyfikowali linię na odcinku między Spławiem, a Kobylepolem oraz zbudowali stację Franowo Wąskotorowe.

Ku upadkowi[]

Okres komunizmu to niestety gorsze czasy, również dla kolei wąskotorowych. W roku 1949 średzka kolej została przejęta, w ramach przymusowej nacjonalizacji, przez PKP. Kierować nią zaczął Zarząd Średzkiej Kolei Wąskotorowej.

Z 1000 na 750 mm[]

W roku 1952, w ramach ujednolicenia licznych kolei wąskotorowych „wchłanianych” przez PKP, rozpoczęto przekuwanie trasy na rozstaw 750 mm, ukończone dwa lata później - co ciekawe bez przerw w ruchu. Zlikwidowano wówczas część bocznic i bocznych tras, m.in. linię Tulce–Szewce–Kruszewnia i Szewce–Gowarzewo. Tabor na 1000 mm przekazano Pomorskim Kolejom Dojazdowym.

Likwidacja[]

W latach 60-tych kolejki wąskotorowe uznano za przestarzałe - zaczęto planować ich likwidację. W roku 1968 wstrzymano ruch osobowy na trasie Kobylepole–Środa Miasto, w roku 1973 rozpoczęto rozbiórkę bocznic.

Zaniemyśl - Środa Wielkopolska[]

W roku 1976 przystąpiono do rozbiórki szyn na trasie Kobylepole–Środa Miasto. W tym roku rozebrano też odcinek normalnotorowy Kobylepole-Spławie^[1]. Jedynym czynnym odcinkiem pozostała linia Środa Miasto – Zaniemyśl (zbudowana w roku 1910). Odcinek ten słynny był na niemal całym świecie - ruch obsługiwały na niej parowozy Px48 (dwa z nich do dziś służą na zachowanym odcinku kolei).

Regularny ruch prowadzono na tej trasie do roku 2001, gdy PKP ostatecznie wstrzymała jej obsługę (już na przełomie lat 1999/2000 wstrzymano ruch towarowy) i rozpoczęła przymiarki do jej likwidacji.

Ratunek dla kolejki[]

Na szczęście średzkie Starostwo Powiatowe przejęło kolej pod swoją opiekę. W roku 2003 na trasę powróciły sezonowe składy turystyczne pod szyldem Powiatowej Kolei Wąskotorowej w Środzie Wielkopolskiej.

Od roku 2007 działa Towarzystwo Przyjaciół Kolejki Średzkiej „BANA”, które za cel stawia rozwój kolejki. 16 listopada 2010 roku w wyniku długoletnich rozmów, PKP przekazały nieruchomości kolejki Starostwu Powiatowemu w Środzie Wielkopolskiej.

W sezonie 2015 kursy pociągów zostały zawieszone. Wznowiono je 9 lipca 2016 roku^[3].

Pozostałości[]

Na terenie Poznania po dziś dzień znaleźć można fragmenty torów (o „normalnym” rozstawie szyn 1435 mm) wybudowane w pierwszej dekadzie XX wieku na potrzeby Średzkiej Kolei Powiatowej:

bocznica normalnotorowa przy ulicy Dymka oraz przejazd w pobliżu skrzyżowania z ulicą Szwajcarską,
przejazd kolejowy na ulicy Chartowo (w pobliżu ulicy Baraniaka),
przejazd kolejowy na ulicy Inflanckiej (skrzyżowanie z Wołkowyską),
tory biegnące wzdłuż Fabryki Papieru Malta i ulicy Inflanckiej przy Osiedlu Tysiąclecia (kiedyś przecinające tramwajową Trasę Kórnicką wraz z semaforami i biegnące dalej wzdłuż ulicy Inflanckiej i na tyłach osiedla Oświecenia),
przejazd kolejowy (tory kolejowe przecinają również tory tramwajowe) na ulicy Starołęckiej,
przejazd kolejowy na ulicy Fortecznej (fragment dawnej bocznicy biegnącej do stacji Poznań Starołęka).